Trybunał w Strasburgu: więźniowi skazanemu na dożywocie przysługuje prawo do pornografii

Adobe Stock

· Więzień odsiadujący na Słowacji karę dożywocia za morderstwo poskarżył się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na skonfiskowanie mu przez władze więzienne zdjęć pornograficznych używane „w celach auto-erotycznych”.

· W skardze do ETPC domagał się 75 tys. euro (ponad 350 tys. zł) zadośćuczynienia.

· Trybunał w Strasburgu orzekł, że konfiskata zdjęć pornograficznych naruszyła prawo więźnia do prywatności i zasądził na jego rzecz 2,6 tys. euro zadośćuczynienia (ponad 12 tys. zł)

· Dwaj sędziowie ETPC złożyli zdania odrębne, wskazując, że skarga powinna była zostać odrzucona jako niedopuszczalna, bo Europejska Konwencja Praw Człowieka nie gwarantuje prawa dostępu do pornografii.

„Wyrok Trybunału w Strasburgu jest rozczarowujący. Pornografia wpływa destrukcyjnie na psychikę wielu ludzi, prowadząc do plagi uzależnień oraz utrwalania stereotypów o kobietach jako obiektach seksualnych. To poważny problem, który zaczęły dostrzegać liczne instytucje międzynarodowe, wzywające państwa do ograniczania dostępu do wszelkich rodzajów pornografii i przeciwdziałania jej skutkom - takie jak Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, Parlament Europejski, Komitet Praw Człowieka ONZ czy Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet. Tymczasem Trybunał zrobił z pornografii czysto prywatną sprawę, w którą państwo nie powinno zasadniczo ingerować, chyba że ma istotny powód - «naglącą potrzebę społeczną» - który na dodatek jedynie w konkretnym przypadku może uzasadnić ingerencję – zaznaczyła Weronika Przebierała, dyrektor Centrum Prawa Międzynarodowego Instytutu Ordo Iuris.

W 2013 r. w celi więźnia odsiadującego na Słowacji karę dożywotniego pozbawienia wolności za morderstwo odnaleziono materiały pornograficzne (zdjęcia wycięte z czasopism dla dorosłych).  Decyzją służby więziennej materiały zostały uznane za zagrażające moralności i skonfiskowane, a osadzonego ukarano wpisem nagany do akt personalnych. Więzień bezskutecznie odwoływał się od tej decyzji wskazując, że pornografia ma dla niego „kojący i pozytywny” efekt, zwłaszcza w kontekście jego wykluczenia z życia społecznego. Mężczyzna wystąpił nawet ze skargą do Trybunału Konstytucyjnego, stawiając zarzut naruszenia jego prawa do prywatności (art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka). Słowacki TK jednak oddalił skargę wskazując, że z art. 8 EKPC nie wynika prawo do posiadania materiałów pornograficznych. W ocenie TK sytuacja wyglądałaby inaczej, gdyby zdjęcia przedstawiały akty seksualne z jego udziałem – dopiero wtedy podlegałyby one ochronie prawnej jako element jego życia prywatnego.

W 2017 r. mężczyzna złożył skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, ponownie stawiając zarzut naruszenia art. 8 EKPC oraz domagając się 75 tys. euro zadośćuczynienia.  Tym razem częściowo skutecznie – w 2022 r. Trybunał orzekł, że Słowacja konfiskując więźniowi pornograficzne zdjęcia, naruszyła jego prawo do prywatności, i zasądził na jego rzecz 2 600 euro zadośćuczynienia.

W uzasadnieniu wyroku ETPC zwrócił uwagę, że skarżący wykorzystywał pornograficzne zdjęcia „jako stymulant w celach auto-erotycznych”, a prawo słowackie nie oferuje więźniom tzw. wizyt małżeńskich (czyli możliwości spotkań z żonami lub partnerkami w celach seksualnych). W tym kontekście Trybunał uznał, że konfiskata materiałów pornograficznych stanowiła ingerencję w prawo więźnia do poszanowania jego życia prywatnego. ETPC podkreślił, że choć władze mogą co do zasady ograniczać prawo do prywatności ze względu na ochronę moralności publicznej, to powinny zawsze wykazać istnienie „naglącej potrzeby społecznej” wymagającej ustanowienia danego ograniczenia. W ocenie Trybunału w tej sprawie władze nie wykazały potrzeby pozbawiania więźniów dostępu do pornografii, w szczególności nie udowodniły jej negatywnego wpływu na resocjalizację.

Wyrok Trybunału zapadł większością 5 do 2 głosów. Dwaj sędziowie – prof. Krzysztof Wojtyczek oraz prof. Davor Derenčinović – złożyli zdania odrębne, w których wyrazili przekonanie, że skarga powinna była zostać odrzucona jako niedopuszczalna, bo dostęp do pornografii w ogóle nie mieści się w zakresie prawa do poszanowania życia prywatnego w rozumieniu art. 8 EKPC.

- W wyroku w ogóle nie dostrzeżono zagrożeń związanych z pornografią, ani stanowisk instytucji międzynarodowych, które ETPC zazwyczaj obficie cytuje w swoich orzeczeniach – co zresztą słusznie wytknął sędzia Wojtyczek w swoim zdaniu odrębnym. Trybunał posunął się nawet do stwierdzenia, że zakaz pornografii w więzieniach nie ma w ogóle znaczenia dla ochrony moralności, bo jego zdaniem moralność dotyczy wyłącznie relacji międzyludzkich, które nie występują w przypadku zdjęć pornograficznych „na użytek własny”.  Tymczasem związek zakazu pornografii z ochroną moralności jest oczywisty – jest jednym z narzędzi przeciwdziałania przedmiotowemu traktowaniu kobiet, co w przypadku przestępców ma szczególnie istotne znaczenie w kontekście zapobiegania przestępstwom seksualnym. Dziwi, że Trybunał tego nie dostrzega. Z punktu widzenia ETPC państwo nie może jednak zakazać pornografii wszystkim więźniom, lecz tylko niektórym, pod warunkiem wykazania istnienia konkretnych przeciwwskazań. Wprowadzenie takiego rozwiązania w życie będzie wiązało się z dodatkowymi wydatkami, które mogłyby zostać przeznaczone na bardziej pożyteczne dla więźniów inicjatywy, np. szkolenia zawodowe – dodała Weronika Przebierała.

Sprawa Chocholáč v. Słowacja, wyrok ETPC z 7 lipca 2022 r.